Związki frazeologiczne zajmują ważne miejsce w programie nauczania języka polskiego jako obcego. Elementy frazeologii powinny pojawiać się sukcesywnie – najprostsze formy takich wyrażeń wprowadza się już na etapie podstawowym, z kolei bardziej skomplikowane sformułowania poznaje się na kursach średniozaawansowanych oraz zaawansowanych. Nauczanie cudzoziemców polskiej frazeologii odgrywa istotną rolę w procesie uczenia się, ponieważ ich prawidłowe rozpoznawanie i umiejętne wykorzystywanie stanowi kluczowy krok na drodze do osiągnięcia pełnej sprawności komunikacyjnej.
Frazeologizmy – co to?
Związki frazeologiczne są przykładem połączeń wyrazowych, które składają się z co najmniej dwóch wyrazów. Poszczególnych elementów takich fraz nie można zmieniać ani rozdzielać (to stałe formy) – mają one znaczenie jako całość i tylko w takiej postaci poprawnie funkcjonują. Frazeologizmy są silnie ustabilizowane i utrwalone oraz interpretowane kulturowo i znane użytkownikom danego języka. Funkcjonują od dawna, ponieważ zgodnie z tradycją przekazuje się je z pokolenia na pokolenie. Dla związków frazeologicznych typowy jest przenośny charakter, dzięki czemu wynikające z nich treści nie mogą być odczytywane dosłownie. Stosując w praktyce takie obrazowe i metaforyczne środki językowe, można sprawić, że wypowiedź będzie ciekawsza, bardziej sugestywna, przyciągająca uwagę, nacechowana emocjonalnie. Niekiedy twierdzi się, że związki frazeologiczne uzupełniają istniejące luki słownikowe, ponieważ wyrażają o wiele więcej niż jednowyrazowe określenia.
Pochodzenie frazeologizmów
Polskie związki frazeologiczne wywodzą się z różnych źródeł. Dla wielu z nich genezę stanowi mitologia i kultura antyczna (np. koń trojański, syzyfowa praca, pięta Achillesa, puszka Pandory, nić Ariadny, czy stajnia Augiasza). Liczne frazeologizmy mają swój początek w Biblii (np. strój Adama, hiobowe wieści, chrystusowy wiek, judaszowe srebrniki, salomonowy wyrok, zakazany owoc, plagi egipskie). Istnieją też związki frazeologiczne, które wynikają z konkretnych wydarzeń historycznych (np. kości zostały rzucone, węzeł gordyjski, czy Pyrrusowe zwycięstwo) albo wiążą się ze sztuką lub literaturą (np. dantejskie sceny, czekać na Godota, walka z wiatrakami).
Źródłem inspiracji dla frazeologizmów jest także tajemniczy świat natury, czyli flora i fauna. Dlatego też spora grupa takich wyrażeń zawiera w sobie chociażby nazwy zwierząt (np. żyć z kimś jak pies z kotem, pracować za psie pieniądze, mieć kocie ruchy, zrobić kogoś w konia, czuć się jak ryba w wodzie, mieć wilczy apetyt, podłożyć komuś świnię, być biednym jak mysz kościelna, zapędzić kogoś w kozi róg, harować jak wół, dostać małpiego rozumu, być ślepym jak kret, wybierać się jak sójka za morze, zapuszczać żurawia, ronić krokodyle łzy, czy mieć węża w kieszeni).
Niektóre związki frazeologiczne zostają sformułowane w wyniku obserwacji codziennego życia ludzi oraz obyczajów typowych dla danych społeczności. Stąd są określenia nawiązujące do części ciała takich jak oczy, uszy, serce, głowa, ręka (np. serce na dłoni, oczy szeroko otwarte, robić coś na kolanie, być samym jak palec, mieć serce z kamienia).
Przykłady i znaczenie frazeologizmów z życia codziennego
Każda osoba, która uczy się polskiego jako obcego, powinna uświadomić sobie, że znajomość frazeologii jest niezbędna dla sprawnej komunikacji. W potocznych rozmowach z rodzimymi użytkownikami tego języka używa się ich niezwykle często, ponieważ wiele wyrażeń o takim charakterze odnosi się do życia codziennego. Frazeologizmy – co to jest już wiesz, dlatego teraz poznaj znaczenie kilku najpopularniejszych fraz. Być może niektóre z nich Cię zaskoczą!
- dziesiąta woda po kisielu – bardzo dalekie pokrewieństwo, które trudno udokumentować,
- kłamać jak z nut – spontaniczne oszukiwanie, celowe mówienie nieprawdy, bez konieczności wcześniejszego przygotowywania się do tego,
- zbić kogoś z pantałyku – pozbawianie drugiej osoby odczuwanej przez nią pewności siebie, wprawianie kogoś w zakłopotanie,
- wetknąć kij w mrowisko – celowe wywoływanie zamieszania, poruszenia w grupie osób, dążenie do konfliktu,
- porywać się z motyką na słońce – angażowanie się w bardzo trudne zadanie, przekraczające nasze siły i indywidualne możliwości, którego nie będzie się w stanie wykonać,
- obudzić się z ręką w nocniku – znalezienie się w sytuacji, w której jest już za późno na przeciwdziałanie temu, co złe,
- twardy orzech do zgryzienia – skomplikowana sprawa, problem trudny do rozwiązania,
- przychylić komuś nieba – serdeczne zachowywanie się względem drugiej osoby, odgadywanie jej myśli i spełnianie najskrytszych marzeń, bycie dla kogoś miłym,
- w gorącej wodzie kąpany – określenie stosowane względem osoby niecierpliwej, porywczej, skorej do impulsywnych, nieprzemyślanych zachowań,
- piąte koło u wozu – osoba, która przeszkadza w czymś lub zupełnie zbędny, niepożądany przedmiot,
- zjeść z kimś beczkę soli – bardzo dobre poznanie drugiej osoby, wynikające z tego, że wiele się razem przeżyło i doświadczyło,
- słomiany zapał – silna początkowa mobilizacja do zrobienia czegoś, która jednak przemija szybciej, niż się pojawiła,
- dmuchać na zimne – zachowywanie się z dużą rozwagą i ostrożnością, myślenie o przyszłości i stosowanie środków zapobiegawczych,
- chodzić jak szwajcarski zegarek – działanie charakteryzujące się cechami takimi jak: punktualność, dokładność i niezawodność,
- dzielić włos na czworo – pedantyczna wręcz dokładność, ponadprzeciętne zwracanie uwagi na szczegóły,
- fachowiec od siedmiu boleści – osoba pracująca nieudolnie i źle wykonująca swoje obowiązki zawodowe,
- grać pierwsze skrzypce – przewodzić czemuś, mieć najważniejszą rolę w jakimś przedsięwzięciu,
- igrać z ogniem – narażanie się na niebezpieczeństwo, ryzykowanie,
- mieć asa w rękawie – posiadanie w zanadrzu argumentu pozwalającego zdobyć przewagę w dyskusji,
- na własny rachunek – robienie czegoś bez pomocy innych osób i ponoszenie za to odpowiedzialności,
- obiecywać gruszki na wierzbie – składanie obietnic bez pokrycia, niemożliwych do spełnienia.
Uczysz się języka polskiego? Nie zapomnij zwrócić swojej uwagi na zapoznanie się ze związkami frazeologicznymi. To istotny składnik przepisu na komunikacyjny sukces. Powodzenia!
