Nauka języka polskiego jako obcego obejmuje wiele aspektów. Poszerzając swoje kompetencje językowe, osoby uczące się, muszą skupiać się między innymi na słownictwie oraz gramatyce. Młodsi i starsi uczniowie powinni też krok po kroku wchodzić na wyższe poziomy w zakresie rozumienia ze słuchu, poprawnego pisania, czy czytania za zrozumieniem. Niezwykle ważną rolę, zwłaszcza w bezpośredniej komunikacji z innymi osobami, odgrywa właściwa wymowa, pozwalająca efektywniej się porozumiewać. Wcale nie tak łatwo jest nauczyć się obcego akcentu, jednak warto próbować, bowiem to właśnie trening czyni mistrza i pozwala osiągać zadowalające rezultaty. Już teraz sprawdź najważniejsze informacje na temat fonetyki w języku polskim, zapamiętaj je, a potem w praktyce wykorzystaj zdobytą w taki sposób wiedzę!
Co to jest fonetyka?
Analizę omawianej kwestii należy rozpocząć od zdefiniowania tego kluczowego w tym kontekście pojęcia. Co to jest fonetyka? Najprościej i najogólniej rzecz ujmując, jest to nauka o wymowie. Fonetyka stanowi dział językoznawstwa zajmujący się opisem zjawisk, jakie towarzyszą wypowiadaniu konkretnych słów, skupia się także na samym procesie tworzenia dźwięków przez narządy mowy, które posiada człowiek. Ponadto odpowiada za opis i klasyfikację głosek, tłumaczy zasady dzielenia wyrazów na sylaby, a także wskazuje na reguły akcentowania wyrazów oraz wytyczne dotyczące intonacji zdań.
Jednym z najpopularniejszych rozwiązań jest podział fonetyki na: fonetykę akustyczną, fonetykę artykulacyjną oraz fonetykę percepcyjną. Ze względu na przyjętą perspektywę chronologiczną charakteryzowanych zjawisk, wyróżnia się fonetykę opisową oraz historyczną. Dość często można spotkać się także z kategoryzacją wskazującą na odmianę języka, którą się bada. Wtedy mówi się o fonetyce standardowej, środowiskowej oraz gwarowej.
Podział na głoski, litery i sylaby
Co to jest fonetyka? W celu udzielenia prawidłowej odpowiedzi na to pytanie należy rozpocząć od poznania znaczenia trzech istotnych pojęć. Oto one:
- głoska – jest najmniejszą wypowiadaną częścią wyrazu, która daje się wyodrębnić słuchowo, jednak nie ma ona własnego znaczenia (wyjątkiem jest sytuacja, gdy głoska stanowi samodzielny wyraz, np. a, w, i, z albo o); głoski dzieli się na spółgłoski oraz samogłoski,
- litera – jest graficznym oznaczeniem głoski, a więc najmniejszą pisaną częścią wyrazu; trzeba tutaj uważać, ponieważ te dwa pojęcia (głoska i litera) dość często są ze sobą mylone (błędnie uznaje się je za synonimy),
- sylaba – inaczej nazywana jest zgłoską, to część struktury wyrazu, która składa się z co najmniej jednej samogłoski (wyróżniamy sylaby otwarte oraz zamknięte – te pierwsze są zakończone samogłoską, a te drugie spółgłoską).
Przykład!
W wyrazie grzywa mamy 5 głosek (g-rz-y-w-a), 6 liter (g-r-z-y-w-a) oraz 2 sylaby (grzy-wa).
Jak powstają głoski?
Powstawanie głosek jest możliwe dzięki obecności narządów aparatu mowy (w jego ramach wyróżnia się aparat oddechowy, fonacyjny oraz artykulacyjny), do których zalicza się między innymi: jamę gardłową, jamę nosową, jamę ustną, więzadła głosowe, krtań, przełyk, tchawicę, podniebienie, język i języczek oraz zęby i wargi.
Podział na spółgłoski i samogłoski
Stosuje się wiele podziałów głosek. Jeden z nich wyodrębnia spółgłoski oraz samogłoski. Spółgłoski to głoski, które samodzielnie nie mogą tworzyć sylaby, powstają, gdy dojdzie do częściowego zablokowania lub zwarcia narządów mowy. Spółgłoski w języku polskim to: b, c, d, f, g, h, j, k l, ł, m, n, p, r, s, t, w, x oraz z. Natomiast samogłoski powstają, jeśli podczas ich wypowiadania strumień powietrza nie napotyka żadnych przeszkód (zauważalne jest rozwarcie narządów mowy) i słyszymy tylko jedną głoskę. Przykłady samogłosek to: a, ą, e, ę, i, o, u, y.
Sprawdź >> Samogłoski w języku polskim!
Podział na głoski dźwięczne i bezdźwięczne
Kolejny popularny podział wskazuje na głoski dźwięczne i bezdźwięczne. Jak je odróżnić? Te pierwsze powstają, gdy struny głosowe są napięte, natomiast drugie możemy wymówić, gdy znajdujące się w krtani więzadła głosowe są luźne i rozsunięte, a powietrze może swobodnie przez nie przepływać. Wszystko zależy więc od ułożenia tego elementu tworzącego aparat mowy. W celu sprawdzenia, czy głoska jest dźwięczna, czy bezdźwięczna, warto też przyłożyć dwa palce do szyi. Jeśli przy wypowiadaniu konkretnej głoski poczuje się drganie, oznacza to, że głoska jest dźwięczna (w przeciwnym wypadku mamy do czynienia z głoską bezdźwięczną). Głoski dźwięczne to wszystkie samogłoski oraz między innymi następujące spółgłoski: b, d, g, j, l, m, n, w oraz z. Jako przykład spółgłoski bezdźwięcznej można wskazać: c, f, h, k, p, s oraz t. Jednocześnie warto mieć na uwadze, że głoski dźwięczne i bezdźwięczne łączą się w pary.
Podział na głoski ustne i nosowe
Zgodnie z innym podziałem głosek można mówić o tych ustnych (powstających, gdy powietrze przechodzi jedynie przez jamę ustną, a podniebienie miękkie jest podniesione) oraz nosowych (powstających, gdy powietrze przepływa częściowo przez nos, a częściowo przez jamę ustną). Do drugiej kategorii zalicza się: ą, ę, m, n oraz ń, pozostałe głoski są uznawane za ustne. Bardzo często można spotkać się z sytuacją, w której wymowa głosek nosowych zostaje zniekształcona u osób przeziębionych, borykających się z zalegającym w nosie katarem.
Podział na głoski twarde i miękkie
Znane jest także rozdzielenie na głoski twarde i miękkie, które opiera się na tym, w jakim ułożeniu znajduje się język. Samogłoski nie są ani twarde ani miękkie – ta kategoryzacja dotyczy jedynie spółgłosek. Miękkie to ś, ź, ć, dź, ń oraz j (niekiedy wskazuje się też na te zmiękczone np. k, g, h), natomiast pozostałe są twarde. W pierwszym przypadku środkowa część języka unosi się ku górze, a więc w kierunku podniebienia twardego, natomiast w drugich okolicznościach język jest nieruchomy, a więc można stwierdzić, że zachowuje się neutralnie.
Co to są zjawiska fonetyczne?
Zjawiska (procesy) fonetyczne są zauważalne w trakcie wypowiadania słów. Skutkują one powstawaniem różnic pomiędzy wymową a pisownią. Powodów takiego stanu może być naprawdę wiele. Najczęściej wskazuje się, że są trzy główne zjawiska fonetyczne. Pierwszym jest upodobnienie (asymilacja) sąsiadujących ze sobą głosek (udźwięcznienia lub ubezdźwięcznienia). Drugi to uproszczenie grup spółgłoskowych, których dokładne wymówienie jest wręcz niemożliwe, natomiast za trzecie zjawisko uznaje się utratę dźwięczności na końcu wyrazu.
Co trzeba umieć z fonetyki? Zaprezentowane powyżej informacje to pigułka wiedzy na ten temat. Ucząc się języka polskiego jako obcego, warto stopniowo poszerzać swoje możliwości w tym zakresie, aby osiągać edukacyjny sukces. Receptą na uzyskiwanie najlepszych rezultatów jest posiadanie solidnych fundamentów w postaci teoretycznej wiedzy, co ma być weryfikowane poprzez wykonywanie ćwiczeń praktycznych.
