Części mowy to podstawowe zagadnienie, z którym w zakresie teoretycznym i praktycznym musi zaznajomić się każda osoba ucząca się języka polskiego jako obcego. Tym razem zwrócimy uwagę na czasownik, a dokładniej jego koniugację i przedstawimy definicję wskazanego pojęcia. Już teraz sprawdź najważniejsze informacje na ten temat i poznaj wskazówki dotyczące tego, jak skutecznie utrwalić wiedzę z zakresu koniugacji w języku polskim!
Co to jest koniugacja w języku polskim?
Koniugacja w języku polskim to termin z zakresu językoznawstwa, które odnosi się do odmiany czasownika przez czasy, osoby, liczby, rodzaje, tryby i strony. Tym mianem określa się także zespół form fleksyjnych czasownika, czyli leksemów.
Przez co odmienia się czasownik w języku polskim?
W języku polskim czasownik odmienia się przez:
- Czasy (przeszły, teraźniejszy, przyszły)
Czasownik wskazuje moment wykonania czynności:
- Czas teraźniejszy – czynność dzieje się teraz (np. piszę, czytasz, gotuje).
- Czas przeszły – czynność już się odbyła (np. napisałem, czytała, poszliśmy).
- Czas przyszły – czynność dopiero się wydarzy (np. napiszę, będzie gotować, pójdziemy).
- Osoby (ja, ty, on/ona/ono, my, wy, oni/one)
Czasowniki zmieniają formę w zależności od wykonawcy czynności:
- osoba – mówiący (ja piszę, my czytamy),
- osoba – odbiorca wypowiedzi (ty piszesz, wy czytacie),
- osoba – ktoś lub coś innego (on pisze, oni czytają).
- Liczby (pojedyncza, mnoga)
Wskazuje, czy czynność wykonuje jedna osoba/rzecz czy więcej:
- Liczba pojedyncza – idę, mówi, czytasz,
- Liczba mnoga – idziemy, mówią, czytacie.
- Rodzaje (męski, żeński, nijaki, męskoosobowy, niemęskoosobowy)
W czasie przeszłym i przyszłym złożonym forma czasownika zależy od rodzaju wykonawcy:
- Męski – on zrobił,
- Żeński – ona zrobiła,
- Nijaki – dziecko zrobiło,
- Męskoosobowy – oni zrobili (grupa z co najmniej jednym mężczyzną),
- Niemęskoosobowy – one zrobiły (kobiety, dzieci, rzeczy).
- Tryby (oznajmujący, rozkazujący, przypuszczający)
Określają intencję wypowiedzi:
- Orzekający (oznajmujący) – informuje o fakcie (idę do pracy),
- Rozkazujący – wyraża polecenie lub prośbę (idź!, rób!, piszcie!),
- Przypuszczający – wyraża możliwość, życzenie (poszedłbym, zrobiłaby, czytałby).
- Strony (czynna, bierna, zwrotna)
Określają, jak podmiot odnosi się do czynności:
- Czynna – podmiot sam wykonuje czynność (Ania czyta książkę),
- Bierna – czynność jest wykonywana na podmiocie (Książka jest czytana przez Anię),
- Zwrotna – czynność wraca do podmiotu, często z partykułą „się” (Ania się śmieje, myjemy się).
Typy koniugacji w języku polskim
Cechą charakterystyczną dla koniugacji w języku polskim jest fakt, że czasowniki możemy podzielić według czterech grup:
Grupa I (-ę/-esz) – dotyczy czasowników, które w pierwszej os. l. poj. czasu teraźniejszego mają końcówkę –ę, natomiast w drugiej –esz.
Przykłady:
- pisać: ja piszę, ty piszesz, on/ona/ono pisze, my piszemy, wy piszecie, oni/one piszą
- pracować: ja pracuję, ty pracujesz, on/ona/ono pracuje, my pracujemy, wy pracujecie, oni/one pracują
- brać: ja biorę, ty bierzesz, on/ona/ono bierze, my bierzemy, wy bierzecie, oni/one biorą
- jechać: ja jadę, ty jedziesz, on/ona/ono jedzie, my jedziemy, wy jedziecie, oni/one jadą
Grupa II a (-ę/-isz) – występuje w przypadku czasowników, które w pierwszej os. l. poj. czasu teraźniejszego mają końcówkę –ę, natomiast w drugiej –isz.
Przykłady:
- mówić: ja mówię, ty mówisz, on/ona/ono mówi, my mówimy, wy mówicie, oni/one mówią
- płacić: ja płacę, ty płacisz, on/ona/ono płaci, my płacimy, wy płacicie, oni/one płacą
- widzieć: ja widzę, ty widzisz, on/ona/ono widzi, my widzimy, wy widzicie, oni/one widzą
Grupa II b (-ę/-ysz) – zauważa się ją w odniesieniu do czasowników, które w pierwszej os. l. poj. czasu teraźniejszego mają końcówkę –ę, natomiast w drugiej –ysz.
Przykłady:
- słyszeć: ja słyszę, ty słyszysz, on/ona/ono słyszy, my słyszymy, wy słyszycie, oni/one słyszą
- leżeć: ja leżę, ty leżysz, on/ona/ono leży, my leżymy, wy leżycie, oni/one leżą
- suszyć: ja suszę, ty suszysz, on/ona/ono suszy, my suszymy, wy suszycie, oni/one suszą
Grupa III (-am/-asz) – obejmuje czasowniki, których temat w czasie teraźniejszym jest zakończony na –a, a dla pierwszej os. l. poj. przyjmuje końcówkę –m, natomiast w drugiej –sz.
Przykłady:
- pamiętać: ja pamiętam, ty pamiętasz, on/ona/ono pamięta, my pamiętamy, wy pamiętacie, oni/one pamiętają
- kochać: ja kocham, ty kochasz, on/ona/ono kocha, my kochamy, wy kochacie, oni/one kochają
- czytać: ja czytam, ty czytasz, on/ona/ono czyta, my czytamy, wy czytacie, oni/one czytają
- biegać: ja biegam, ty biegasz, on/ona/ono biega, my biegamy, wy biegacie, oni/one biegają
Grupa IV (-em/-esz) – dostrzega się ją przy czasownikach, których temat w czasie teraźniejszym jest zakończony na –e, a dla pierwszej os. l. poj. ma końcówkę –m, natomiast w drugiej –sz.
Przykłady:
- jeść: ja jem, ty jesz, on/ona/ono je, my jemy, wy jecie, oni/one jedzą
- umieć: ja umiem, ty umiesz, on/ona/ono umie, my umiemy, wy umiecie, oni/one umieją
- rozumieć: ja rozumiem, ty rozumiesz, on/ona/ono rozumie, my rozumiemy, wy rozumiecie, oni/one rozumieją
Jak nauczyć się koniugacji w języku polskim?
Istnieje co najmniej kilka sposobów na to, żeby zwiększyć efektywność procesu edukacyjnego i krok po kroku przyswoić sobie zasady koniugacji w języku polskim. Dzięki temu zyskuje się szansę na wybór takiej metody nauki gramatyki, która jest dopasowana do początkowego poziomu wiedzy oraz indywidualnych możliwości i potrzeb ucznia. Oczywiście punkt startowy stanowi zrozumienie i zapamiętanie kluczowych wiadomości z tej dziedziny, a potem przychodzi czas na ich przećwiczenie.
W tym celu należy zaopatrzyć się w wysokiej jakości pomoce dydaktyczne. Z całą pewnością przydadzą się podręczniki do nauki języka polskiego jako obcego wraz ze zbiorami zadań i kartami pracy. Jednocześnie należy mieć świadomość, że wcale nie trzeba ograniczać się tylko do takich tradycyjnych materiałów. Bardzo często skuteczna okazuje się angażująca różne zmysły nauka poprzez zabawę (i to zarówno w przypadku dzieci, jak i dorosłych – wystarczy tylko dopasować rodzaj gry do wieku uczestników).
Odmiana czasownika w języku polskim – podsumowanie
Na koniec warto przytoczyć poradę, która często powtarza się w kontekście koniugacji w języku polskim. Wskazuje ona, że kluczowe znaczenie ma utrwalenie w pamięci formy dla pierwszej („ja”) i drugiej („ty”) osoby liczby pojedynczej każdego bezokolicznika.
SEKCJA FAQ
Co to jest koniugacja w języku polskim?
Koniugacja dotyczy odmiany czasownika przez: czasy, osoby, liczby, rodzaje, tryby oraz strony.
Ile jest koniugacji w języku polskim?
W języku polskim tradycyjnie wyróżnia się cztery podstawowe koniugacje, choć podział ten może być bardziej złożony w zależności od przyjętej klasyfikacji.
Jakie są typy koniugacji czasowników w języku polskim?
Typy koniugacji to I (-ę/-esz), II (-ę/-isz/-ysz), III (-am/-asz) i IV (-em/-esz).
Jakie są najlepsze metody nauki koniugacji czasowników?
Najskuteczniejsze są techniki, które pozwalają sprawdzić w praktyce znajomość teoretycznych zasad. Należy więc regularnie wykonywać ćwiczenia, samodzielnie konstruować zdania z poprawnie odmienionymi czasownikami oraz uczyć się przez zabawę (m.in. korzystając z gier edukacyjnych).
Jakie są najczęściej używane czasowniki w języku polskim?
Będą to na przykład czasowniki: być, mieć, robić, mówić, iść, widzieć, chcieć, pisać, móc, jeść, pić. Warto w pierwszej kolejności opanować ich poprawne używanie (zwłaszcza koniugację).
