Wszechstronna analiza utworów literackich jest jedną z umiejętności, jaką musi opanować każda osoba, która uczy się języka polskiego jako obcego. To zarówno czytanie ze zrozumieniem, jak i dogłębne interpretowanie różnego typu tekstów. Warto wtedy pamiętać, aby skupiać się między innymi na zastosowanych przez autora środkach stylistycznych. Tym bardziej że ta zdolność przydaje się również na co dzień, wynosząc komunikację na wyższy poziom. Już teraz sprawdź, jakie są środki stylistyczne w języku polskim i dowiedz się, jak je prawidłowo rozpoznawać oraz określać ich funkcję!
Czym są środki stylistyczne? Definicja
Środki stylistyczne (inaczej: poetyckie lub artystycznego wyrazu) są specyficznymi elementami języka, które kształtują wypowiedź w sposób zgodny z zamierzeniami nadawcy. Występowanie takich zabiegów językowych jest najbardziej charakterystyczne dla poezji, choć korzysta się z nich również w zwykłych rozmowach.
Po co używa się środków stylistycznych?
Głównym celem stosowania środków stylistycznych jest urozmaicenie treści komunikatu, przekazywanie ukrytych znaczeń, kreowanie świata przedstawionego, ale też budowanie nastroju w utworze. Służą one wywołaniu u odbiorcy określonych emocji i rozbudzeniu jego wyobraźni poprzez ekspresję wypowiedzi, ale też zwracają uwagę na ważne kwestie, skłaniają do refleksji oraz stanowią wsparcie w dokonaniu poprawnej interpretacji danego tekstu.
Jakie są rodzaje środków stylistycznych?
Wyróżnia się następujące rodzaje środków stylistycznych, co wynika z faktu, że stosuje się je na różnych poziomach języka:
- Fonetyczne – dotyczą doznań słuchowych, a więc brzmienia słów np. onomatopeje, czy eufonie.
- Morfologiczne (słowotwórcze) – związane z budową wyrazów, a zwłaszcza ich przekształceniami np. neologizmy, zgrubienia, czy zdrobnienia.
- Składniowe – odnoszą się do konstrukcji poszczególnych zdań np. apostrofy, inwokacje, anafory, przerzutnie, czy pytania retoryczne.
- Leksykalne – polegają na doborze słów wywołującym konkretne skojarzenia np. animizacje, epitety, eufemizmy, oksymorony, czy porównania.
Najważniejsze środki stylistyczne – przykłady
Podstawowe środki stylistyczne w języku polskim to:
- Epitet – wyraz określający rzeczownik, np. brzydkie kaczątko, chłodne spojrzenie, szorstka skóra, słoneczny dzień, piękna kobieta, przystojny mężczyzna, ciemna noc, nieproszony gość, słodkie dzieciństwo, gorzkie rozczarowanie, męcząca podróż, potok słów, morze łez, mroźna zima, porywisty wiatr, przejmujący smutek, niezapomniana chwila, wspaniałe wspomnienia lub góra lodowa.
- Metafora (przenośnia) – połączenie słów, które w wyniku tego nabierają nowego znaczenia, np. las rąk, ocean łez, morze problemów, serce z kamienia, głowa rodziny, złote myśli, chodzić komuś po głowie, być w siódmym niebie, podcinać komuś skrzydła, czas to pieniądz, uśmiech losu, nogi z waty, stracić dla kogoś głowę, nadawać na tych samych falach, stalowe nerwy albo mieć muchy w nosie.
- Porównanie – zestawienie ze sobą dwóch przedmiotów lub zjawisk, np. twardy jak skała, uparty jak osioł, pracowity jak mrówka, chytry jak lis, zdrowy jak ryba, lekki jak piórko, głodny jak wilk, czerwony jak burak, blady jak ściana, spać jak kamień, jasny jak słońce, mądry jak sowa, szybki jak wiatr, silny jak lew, podobni do siebie jak dwie krople wody, dumny jak paw, leje jak z cebra, głupi jak but.
- Apostrofa – bezpośredni zwrot do osoby, bóstwa, idei, np. „Litwo! Ojczyzno moja!”, „O Radości, iskro bogów, kwiecie Elizejskich Pól”, „Smutno mi, Boże”, „Czego chcesz od nas Panie za Twe hojne dary?”, „Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja”, „Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała?” oraz „Czemu, cieniu, odjeżdżasz, ręce złamawszy na pancerz”.
- Pytanie retoryczne – pytanie, które zadaje się, lecz nie oczekuje się na nie odpowiedzi. Między innymi: „Widzisz?”, „Po co to wszystko?”, „Czy ja wyglądam na kogoś, kto się tym przejmuje?”, „Ile razy mam Ci to powtarzać?”, „Czy ja mówię niewyraźnie?”, „Jak tak można?”, „Chyba już czas wychodzić?”, „Mowę Ci odjęło?”, „I kto to wszystko posprząta?”, „Coś Ty narobił?” albo „Czy może być lepiej?”.
- Oksymoron – zestawienie wyrazów o przeciwstawnym znaczeniu, np. gorący lód, czarny śnieg, zimny ogień, sucha woda, żywy trup, odgłosy ciszy, pracowity leń, ciepłe lody, biały węgiel, ciemna jasność, poważny żart, uczciwy oszust.
- Onomatopeja (wyraz dźwiękonaśladowczy) – słowa naśladujące dźwięki i odgłosy naturalne, np. szumieć, trzeszczy, pada, łup, ćwierkanie, zgrzytanie, syczenie, buczenie, pluskanie, sączenie, tłuczenie, dzwonienie, grzmot, ryczenie, gwizd, warkot, bulgotanie, chrumkanie, szczekanie, miauczenie, szum, prychanie, huk.
- Neologizm – nowo powstały wyraz w jakimś języku. Na przykład: jadłodajnia, selfie, jesieniara, margines społeczny, pirat drogowy, influencer, memiczny.
- Personifikacja (uosobienie) – nadawanie cech ludzkich zwierzętom, zjawiskom, czy pojęciom abstrakcyjnym. Między innymi: słońce uśmiecha się do nas zza chmur, czas leczy rany, myśli tańczą w głowie, strach sparaliżował ciało, nadzieja daje siłę, jesień maluje liście w ciepłe barwy, morze gniewnie uderza o brzeg, smutek ściska serce.
Środki stylistyczne w języku polskim – podsumowanie
Środki stylistyczne w języku polskim to zagadnienie, któremu warto przyjrzeć się nieco bliżej – nie tylko od strony teoretycznej, ale i praktycznej. Zachęca do tego chociażby fakt, że ta kwestia okazuje się istotna dla czytelników wierszy oraz prozy, którzy chcą jak najlepiej zrozumieć informacje, z jakimi się zapoznają. Ponadto motywuje wiadomość, że różne środki stylistyczne możemy też wykorzystywać, porozumiewając się z innymi, choć w tym kontekście często robimy to zupełnie nieświadomie.
SEKCJA FAQ
Jakie są środki stylistyczne?
Do środków stylistycznych zalicza się na przykład: epitety, metafory, porównania, apostrofy, pytania retoryczne, oksymorony, onomatopeje, neologizmy oraz personifikacje.
Czy metafora to środek stylistyczny?
Tak, metafora (inaczej określana jako przenośnia) jest jednym z najpopularniejszych środków stylistycznych. Polega na tym, że wyrazy obce znaczeniowo zostają ze sobą połączone i tworzą związek frazeologiczny o zupełnie nowym znaczeniu.
Czy apostrofa to środek językowy?
Tak, apostrofa jest figurą retoryczną, która charakteryzuje się bezpośrednim zwrotem do adresata – osoby, przedmiotu, pojęcia lub idei.
Czy epitet to środek retoryczny?
Tak, epitet jest figurą retoryczną oraz środkiem stylistycznym. To wyraz (najczęściej przymiotnik), który określa rzeczownik.
